BOEi herbestemt kwetsbaar cultureel erfgoed
Foto BOEi, Jan van Dalen Fotografie
Al 25 jaar lang houdt BOEi zich bezig met restaureren en herbestemmen van kwetsbaar cultureel erfgoed. Dat heeft inmiddels geresulteerd in een lange lijst van succesvolle projecten. Maar het aanbod van objecten is groter dan BOEi kan oppakken en neemt zelfs nog steeds toe.
BOEi, de Nationale Maatschappij tot Restaureren en Herbestemmen van Cultureel Erfgoed, bestaat inmiddels 25 jaar. In eerste instantie werd de organisatie opgericht onder de naam Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed (BOEie). Later werd het werkveld breder, met onder meer ook agrarisch en religieus erfgoed.
Lange adem
Bij alles wat BOEi doet ligt de nadruk op het meest kwetsbare culturele erfgoed waar andere marktpartijen weinig heil in zien. “We pakken dus niet de monumenten in de stad waar heel gemakkelijk woningen in te maken zijn. Dat doen andere marktpartijen wel. Wij richten ons vooral op de objecten die niet zo eenvoudig zijn. Daar is vaak een lange adem voor nodig en het gaat vaak om nieuwe functies die goed bij ons passen. Dat zijn functies met een maatschappelijke component, zoals ontmoeting en cultuur”, zegt directeur Sylvia Pijnenborg.
Het aanbod aan kwetsbaar cultureel erfgoed in Nederland is na 25 jaar nog steeds groter dan BOEi kan oppakken, geeft Pijnenborg aan. En dat aanbod lijkt alleen maar toe te nemen. “Bijvoorbeeld met religieus erfgoed. Destijds werd al gezegd dat er twee kerken per week leeg zouden komen en één klooster per twee weken. Die zijn niet gekomen in dat tempo, maar ze zitten er nog wel steeds aan te komen en dat wordt alleen maar meer.”
Herbestemde kerken
BOEi heeft daar inmiddels ook mooie voorbeelden van, zoals de herbestemming van de Rietveldkerk in Uithoorn. “Daar komt naast horeca en kantoren ook een particulier theater in. Een theater is vaak een zeer passende functie, maar is ook een schoolvoorbeeld van een functie die vaak op subsidie drijft en niet in elke gemeente is daar behoefte aan. Een nieuwe functie moet wel passen bij de markt, de gemeente en het lokale aanbod.” Vooral voor heel grote kerken en voor kerken in het buitengebied is dat vaak een lastige zoektocht.
Een heel geslaagd voorbeeld vindt Pijnenborg de herbestemming van de Clemenskerk in Hilversum. In deze kerk is nu een trampolinepark gevestigd. “Dat is een heel andere functie, die ook de vraag oproept of dat nu wel of niet kan. Maar de herbestemming is reversibel en daarbij zijn er nog nooit zo veel jongeren in de kerk geweest…”
Ook de herbestemming van het Nemius-klooster in Den Bosch vindt Pijnenburg zeer geslaagd, met name vanwege de maatschappelijke functie. Op initiatief van Stichting Bij de Soete Moeder en BOEi is het monument omgebouwd tot een kloosterhotel met 22 kamers en een restaurant. Dit kloosterhotel is tevens een leerwerkplek waar jongeren onder begeleiding werkervaring kunnen opdoen en tegelijkertijd een opleiding volgen.
Stroperige procedures
“De zoektocht naar nieuwe bestemmingen kan soms lastig zijn, maar daar zijn we er juist voor. Dat geldt ook voor de discussie over monumentale waarden en hoe zich die verhouden ten opzichte van nieuwe functies. Wat ik minder prettig vindt is de soms knellende regelgeving en de vaak stroperige procedures. Gelukkig zien overheden steeds vaker in dat herbestemming belangrijk is, maar de procedures blijven lastig. Soms gebeurt het dan dat procedures zo lang duren dat de toegezegde subsidies inmiddels weer vervallen. In plaats daarvan zouden we veel meer gezamenlijk moeten kijken hoe we een goede herbestemming voor dit culturele erfgoed kunnen realiseren.”
Zoektocht naar financiën
Dat BOEi meer projecten krijgt aangeboden dan ze kan oppakken, heeft met name te maken met de financiën. “Veel van deze projecten hebben een onrendabele top. Daarom zijn we bij herbestemmingen niet alleen steeds op zoek naar de juiste functies, maar ook naar subsidies en we zetten ons in voor een toename van ons eigen vermogen. Dat moeten we halen uit soms een klein plusje bij een verkoop, maar ook bij marktpartijen en particulieren. We hebben daarvoor een interessante obligatie-regeling opgezet. Dat kan al met een inleg vanaf 5.000 euro. Dit geeft een rendement van 2,5 % per jaar, met terugbetaling na zeven jaar. We merken dat veel partikclieren dat interessant vinden in deze tijd waar je bij de bank geen rente ontvangt, maar ook dat mensen het leuk vinden om bij de dragen aan het behoud van erfgoed.”
BOEi hoopt hiermee extra kapitaal aan te kunnen trekken om ook de komende jaren nog vele fabrieken, watertorens, boerderijen, kerken, kloosters, gevangenissen en zelfs schoorstenen te kunnen behouden en te herbestemmen.
BOEi is kennispartner en exposant van de vakbeurs MONUMENT 2022.