Structurele aanpak voor herbestemming kerken

Kerkgebouwen hebben grote waarde voor de directe omgeving. (Foto: Kenneth Stamp)

Er komen naar verwachting de komende jaren in Nederland nog minimaal 2500 kerken leeg te staan. Al die kerkgebouwen hebben veel waarde voor de directe omgeving. Voor herbestemming van deze gebouwen is een structurelere en meer seriematige aanpak nodig. COUP werkt daarom met Witteveen+Bos en een aantal beleggers aan de oprichting van een fonds voor kerken. De initiatiefnemers zullen hun plannen presenteren en toelichten op de vakbeurs MONUMENT en willen daarover graag in gesprek gaan met bezoekers.

COUP Urban Producers heeft voor zo’n 45 gemeenten een Kerkenvisie opgesteld. Daarvoor voerde COUP gesprekken met onder meer al zo’n 1000 kerkbesturen. “Veel kerkbesturen zijn bezig met afscheid nemen van hun gebouw. Dat is een emotioneel en vaak langdurig proces. Als het dan eindelijk zo ver is komt het voor de omgeving vaak als een verrassing. Wat opvalt is dat elke verkoop van een kerk weer een ‘incident’ op zich is. Met vragen als wat de kerk wil, wat de gemeente wil en wat een ontwikkelaar mag. Er wordt veel energie gestoken in zo’n proces en dat kost veel tijd. Ondertussen staat het onderhoud vaak stil, wat leidt tot verval”, constateert Peter Oussoren van COUP.

Omdat COUP zag dat in veel gevallen dezelfde vragen speelden, besloot ze om samen met Witteveen+Bos raadgevende ingenieurs te onderzoeken of er een meer structurele aanpak mogelijk was. Witteveen+Bos had al een onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor een fonds voor kerken. De twee vonden elkaar op alle vlakken. Dat leidde uiteindelijk tot het gezamenlijke plan voor de oprichting van een fonds, dat nog dit jaar zal starten met de verwerving van de eerste kerken.

COUP en Witteveen+Bos gaan hiervoor ook in gesprek met beleggers. “Het realiseren van een vast rendement is met herbestemming van kerken natuurlijk lastig, maar we denken voldoende rendement te kunnen realiseren door een efficiëntere aanpak en door bijvoorbeeld plannen, projecten en exploitaties te bundelen.”

Heldere kaders

Kerkbesturen die hun gebouw aan het fonds verkopen, hoeven zich geen zorgen te maken over de toekomst van dat gebouw. “Het fonds geeft heldere kaders en randvoorwaarden mee; er gaan geen ‘onwaardige’ dingen gebeuren. En kerkbesturen mogen ook meedenken in dat proces.”

De initiatiefnemers hopen met dit fonds ook te kunnen komen tot concepten met proven technology. “Denk bijvoorbeeld aan hoe je de verduurzaming van zo’n gebouw aanpakt. Of hoe je er zorgwoningen of bijvoorbeeld een buurthuis inbouwt. Elke kerk is uniek, in zijn plek en in zijn gebouw, maar er zijn ook veel overeenkomsten. Zo zijn er bijvoorbeeld veel neogothische kerken, met een voor het dorp kenmerkende toren.”

“We zijn hierover ook in gesprek met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Veel van deze kerken zijn Rijksmonumenten. Het is duidelijk dat we die niet allemaal met alleen subsidiegeld in stand kunnen houden. Daarom is het belangrijk om te bepalen welke kerken belangrijk zijn om echt volledig in stand te houden en hoeveel je mag aanpassen bij andere kerkgebouwen. De toren is vaak beeldbepalend en daar moet je dus afblijven. Maar denk bijvoorbeeld aan het aanbrengen van extra toegangsdeuren of extra daglicht. Met zulke aanpassingen voor een herbestemming ga je het gebouw redden; zonder dat is het niet meer te financieren.”

COUP en Witteveen+Bos zullen dit initiatief nader toelichten tijdens een kennissessie op vakbeurs MONUMENT op dinsdag 23 mei om 12.15 uur. Zij gaan hierover graag in gesprek met belangstellenden.