Monument in de spotlight: Westhal Enka in Ede

Vanuit de lucht zijn de zonnepanelen op het dank van De Westhal goed zichtbaar (Foto: BOEi, Jan van Dalen). 

Op het 40 hectare tellende ENKA-terrein in Ede ligt een bijzonder rijksmonument van 9000 m2: de in 1928 gebouwde Westhal van de kunstzijdefabriek ENKA. In 2015 is BOEi begonnen met de restauratie van dit rijksmonument. Hierbij is extra aandacht uitgegaan naar verduurzaming van het gebouw en met resultaat: de Westhal is het grootste energieleverende rijksmonument van Nederland geworden.  
 
Kunstzijdefabriek ENKA in Ede, in 1922 geopend door de Nederlandse scheikundige dr. Jacques Coenraad Hartogs (die de 42 hectare grond aanschafte voor één cent per vierkante meter), was in haar hoogtijdagen met 5500 werknemers de grootste fabriek van Nederland. Een belangrijke industriële impuls voor de gemeente, die in de loop der jaren het inwonersaantal zag groeien van 5.000 tot meer dan 100.000. Al snel na de opening breidde de fabriek uit, onder meer met de Westhal in 1928.  

Het 40 hectare tellende ENKA-terrein ligt direct langs de spoorlijn tussen Utrecht en Arnhem, op loopafstand van station Ede-Wageningen. Naast het fabrieksgebouw stonden er o.a. garages voor een eigen busdienst, een ENKA-zwembad en zelfs een ENKA-dorp. In de hoogtijdagen werkten er ruim 5.000 mensen bij ENKA en was de fabriek voornamelijk bekend door de productie van zemen en sponzen. Eind 2002 sloot de fabriek haar deuren.  

In 2015 is BOEi, de Nationale Maatschappij tot Restaureren en Herbestemmen van Cultureel Erfgoed, begonnen met de restauratie van de Westhal ENKA, een Rijksmonument met een oppervlakte van bijna 9000 m2. Op het dak van de Westhal zijn daarbij 1.648 zonnepanelen (totaal 445.000 Wp) aangebracht en het gebouw is ook aangesloten op de aangrenzende biomassa centrale in Ede. De zonnepanelen op het sheddak van de oude fabriek leveren stroom aan de omliggende woonwijk. De Westhal is hiermee het grootste energieleverende rijksmonument van Nederland.  

Accell Nederland nam zijn intrede in de Westhal en opende in dit industrieel erfgoed fietsexperience center De Fietser. Consumenten kunnen hier fietsen uitproberen op het testcircuit van bijna een halve kilometer lang, hun favoriete fiets kiezen en deze vervolgens kopen bij lokale dealers.